Het begrip Temenos
Temenos is een archetypisch beeld uit
de psycholgie van Jung dat in dromen en
visioenen voorkomt als een taboe-gebied van waaruit het de dromer mogelijk
wordt het Onbewuste te beleven. Het heeft een isolerende en beschermende
werking waardoor de dromer beschermt tegen de chaos van het Onbewuste. Het
biedt bescherming tegen de psychotiserende werking van het Onbewuste (de
geestelijke natuurkrachten). De Temenos is een gebied waar bewustzijn
ontwikkeld wordt.
Het achetypische beeld van de Temenos
bestaat uit een afgesloten meestal
rechthoekige ruimte waarin strikte
regels gelden, in tegenstelling tot het gebied daarbuiten waar geen regels
heersen. Voorbeelden van dit soort droombeelden
zijn een rechthoekig plein midden in een stad, of voor een kerkgebouw, maar ook
een dam- of schaakbord, een regelmatig aangelegde tuin, of zelfs een
voetbalveld. De plaats midden in een stad geeft aan dat eenTemenos ook een
centrumfunctie heeft en in verband staat met het onbewuste centrum van de
totale persoonlijkheid, het Zelf, of daar een uitdrukking van is.
Dit soort archetypische beelden dient
zich spontaan aan in dromen en visioenen als de persoon in geestelijke nood is.
Bijvoorbeeld als er een neurose of psychose dreigt. Dus als de krachten van het
Onbewuste de krachten van het Bewuste dreigen te overweldigen. De bedoeling
hiervan is dat er in het bewustzijn structuur geschapen wordt waarmee de
angstaanjagende chaos van het opdringende Onbewuste geordend kan worden. In dat
soort noodtoestanden van het bewustzijn wordt de persoonlijkheid als vanzelf
(want het is een spontane activiteit van het Onbewuste) betrokken op dat
centrum en manifesteert het zich als het archetypische beeld van de
Temenos. Als dat achetype niet werkt (als het verworpen wordt door het bewustzijn)
valt de persoonlijkheid uit elkaar in een veelvoud van deelpersoonlijkheden.
Het dambord en het spel daarop is een
klassiek beeld van zo’n Temenos. Omdat het afgeschermd is met een grens
waarbinnen het spel gespeeld moet worden, en het spel moet volgens strikte
regels en binnen een strikt beperkte tijd gespeeld worden. Het gaat hier om de
dimensies van tijd en ruimte. De dimensies van het bewustzijn. Het Onbewuste kent geen tijd en geen ruimte,
alles is daar overal en tegelijk. Het Onbewuste kent ook geen tegenstellingen.
Het bewustzijn bestaat bij de gratie van tegenstellingen omdat dat de dynamiek
van de gebeurtenisssen verschaft. Het Onbewuste slaapt, het Bewuste is wakker.
Een Temenos is vrouwelijk, misschien
heet het spel daarom in het Frans “Jouer aux dames”, en in het Duits “Damenspiel”. In het Nederlands had het
eigenlijk “damen” moeten heten. Maar het heet “dammen” en doet ons denken aan
de vele dammen en dijken in ons land. Maar dammen zijn uiteindeljik ook constructies
die de woeste natuurkrachten moeten beteugelen.
Het dammen vanwege de hierboven
genoemde kwalificaties is een perfecte manier om het bewustzijn te ontwikkelen
en te oefenen en is te beschouwen als een oervorm van waardenvrije
psychotherapie.
Jung ontleende het begrip Temenos aan
de Oude Grieken, waar een Temenos een afgegrenst bos was dat aan een vrouwelijke Godheid gewijd was en waar mensen heen gingen om
heil en genezing te vinden. Als we
kijken naar de klassierk kerken met de pilaren en het gewelf daarboven zien we
een gestyleerd bos met bladerdak en daarboven de heme; een Temenos, en de
Godheid is niet ver. Een plek om genezing in geestelijke zin op te doen.