Het Damspel als psychotherapeutisch middel

Het damspel als dynamisch paradoxaal Archetypisch Beeld van het Bewuste en het Onbewuste.

(In de subtitel van dit artikel wordt bewust gekozen voor een tautologische formulering om de inhoud van dit artikel zo volledig mogelijk samen te vatten.)

He dambord is als vierkant een kwadraat van een zijde van 10 velden. Het honderdveldenbord wordt geformuleerd als 10 tot de macht 2. Het vierenzestigveldenbord als 8 tot de macht 2. Als kwadraat moet het volgens de getallenleer van de oude Griek Ptyhagoras een beeld van de ziel zijn. Anders gezegd: een beeld van de totaliteit van het Bewuste en het Onbewuste. De schijven (stenen) op het bord vormen de inhouden van de totale psyche.

Als vierkant is het dambord volgens de dieptepsychologie van Jung een quaterniteit (vierheid) dat een beeld van het Zelf is. Het metapsychologische centrum van de totale persoonlijkheid en zowel het bewuste als het onbewuste deel daarin samenvat.

De vierkant als rechthoek met een begrenzing in de ruimte (de rand) is een beeld van een Temenos. Een soort sacraal gebied waarin het Bewustzijn tot ontwikkeling komt en ontwikkeld wordt.

Als vierkant met 100 of 64 gelijke velden zonder nadere differentiëring is het dambord een beeld van een labytinth (doolhof) waarin je de weg moet zien te vinden om niet te verdwalen en om te komen, en is in die zin een prachtig beeld van het Onbewuste. Het vinden van de weg uit dat labyrinth vindt plaats in het spel met de schijven. Een beeld dat psychologisch gezien overeenkomsten heeft met de de Griekse mythe van de held Thesus die het labyrinth van Kreta in ging om daar het monster (minotaurus) te doden waaraan elk jaar 7 meisjes en 7 jongens als voedsel geschonken moest worden als een soort zoenoffer.

(Zoals Freud het beeld van de Griekse mythe van koning Oedipus gebruikte om zijn Oedipuscomplex te beschrijven, zo gebruikte Jung andere beelden uit de Griekse mythologie om de dynamiek van het Bewuste en het Onbewuste te beschrijven.)

Hier gaat het om het verslindende aspect van het Onbewuste dat geen bewustwording van zijn inhouden wil toelaten. Voor het vinden van de weg en het terugvinden daarvan in het labyrinth is een vrouwelijk aspect van de persoonlijkheid van Thesus nodig dat uitgebeeld wordt door Ariadne.

De draad van Ariadne die in het damspel de speler zelf moet weven door positie in te nemen om zo te voorkomen dat zijn schijven (als symbolen van zowel het Onbewuste als het Bewuste) verslonden worden.

Ariadne is in de mythe het Archetypische beeld van de Anima (het onbewuste vrouwelijke aspect van de mannelijke persoonlijkheid) dat het mannelijke Bewustzijn helpt en stuurt in de gevaarlijke tocht door het Onbewuste en zo zorgt dat de macht van het Onbewuste gebroken wordt door het monster te verslaan. De dam in het damspel is eigenlijk een dame (vergelijkbaar met de dame van het schaakspel) die vergelijkbaar is met het Archetype van de Anima. (In het Frans heet het damspel daarom “jouer aux dames” en in het Duits “das Damenspiel”) Het woord Anima betekent ziel of leven, omdat het zij principe is van het echte leven (het bewuste Zijn) is. Het halen van een dam is vaak de voorbode van een gewonnen partij.

De psychologische dynamiek die Jung en Freud in de Griekse mythen ontdekten is ook aanwezig in het damspel. Het damspel is niet slechts een “spelletje om de tijd te verdrijven”, maar een geestelijke oefening om het Bewustzijn te ontwikkelen. Vergelijkbare beelden komen in beslissende dromen voor als het Bewustzijn op het punt staat een nieuwe ontwikkeing door te maken. Die ontwikkeling is “het niet vast blijven zitten in de tegenstellingen zoals het Bewustzijn die tot dan toe kent”, maar ze te overstijgen naar een “niet storende dynamiek van tegenstellingen” waardoor de tegenstelling zich oplost in een paradox.

(De ervaren tegenstelling was slechts schijnbaar. Vervolgens ontwikkelt zich op een hoger bewustzijnsniveau een nieuwe tegenstelling die te zijner tijd, als het nieuw-verworven Bewustzijn uitgewerkt is, ook opgelost kan worden.)

De symboliek hiervan (de dynamiek van de tegenstellingen) wordt uitgedrukt in het spel van de witte tegen de zwarte schijven op het labyrinth van het dambord om zo orde te scheppen en waardoor dat labyrinth verandert in een Temenos (bewust gebied) waarin orde heerst.

De tegenstelling van de witte en zwarte schijven wordt in het spel de dynamiek van de ontwikkeling van het Bewustzijn waarin (uitgaande van wit) het donkere deel van de persoonlijkheid (het onbewuste Archetype van de Schaduw) geassimileerd wordt aan het Bewustzijn. De tegenkrachten worden functioneel en de stilstand van de ontwikkeling van de persoonlijkheid krijgt nieuwe dynamiek en schept Nieuw Bewustzijn.

He damspel is een machtig therapeutisch middel.

Engel 2 mei 2017